Oer-emoties, een nieuwe kijk op emoties als aansturing van gedrag

De in 2017 overleden neuropsycholoog Jaak Panksepp onderscheidde in zijn baanbrekend hersenonderzoek zeven emotiesystemen namelijk Zoek, Spel, Lust, Zorg, Paniek/Verdriet, Angst en Woede. Het idee dat we emotiesystemen hebben, is nog heel nieuw. Het uitgangspunt is dat onze neurotransmitters-gemixt worden door een soort mengpaneel en boodschappen in de hersenen geleiden, waarbij sommige of een enkele oer-emotie de boventoon voort. Kortgezegd lijkt het erop dat het hormoon testosteron nieuwsgierigheid, boosheid en lustgevoelens prikkelt, oxytocine maakt zorgzamer en dempt verdriet en serotonine remt boosheid en verdriet.

ANPS en de NEO-PI-R (Big-Five)

De laatste tien jaar van zijn leven wijdde Panksepp zich aan de vraag hoe deze zeven emotiesystemen samenhangen met onze persoonlijkheid. Hij ontwikkelde een nieuwe persoonlijkheidstest, de zogenaamde ANPS (Affective Neuroscience Personality Scales). De ANPS vormt een belangrijke aanvulling op de Big-Five/ NEO-PI-R, de persoonlijkheidstest die op dit moment het meest wordt gebruikt. De oer-emoties lijken vier (Neuroticisme, Extraversie, Openheid en Altruïsme) van de vijf persoonlijkheidstrekken te bevestigen. Echter aan Consciëntieusheid (werkstijl) kon geen oer-emotie gekoppeld worden.

Een belangrijk verschil met de Big-Five vragenlijst, die persoonskenmerken beschrijft, is dat de schalen van Panksepp ze juist Inside-out benaderd. Van binnen naar buiten (vanuit diep in de hersenen gelegen oer-emoties naar gevoelens, gedragingen en persoonlijkheidstrekken).

De zeven emotiesystemen:

Zoek –betreft de drang om je behoefte te bevredigen om jezelf te belonen en een fijne ervaring op te zoeken. Scoor je hoog op het systeem Zoek dan heb je een nieuwsgierige blik en zoek je waarschijnlijk ook actief nieuwe ervaringen op. Zo’n ondernemende aard zet je ertoe aan om jezelf te blijven ontwikkelen en je waarschijnlijk best vertrouwd op je eigen kunnen. Scoor je laag, dan ben je geneigd om je wat meer vast te houden aan het oude vertrouwde.

Woede- speelt op wanneer je je bedreigd voelt en de neiging hebt om te ‘vechten’ in plaats van te ‘vluchten’. Scoor je hoog op Woede, dan ben je waarschijnlijk best eens heetgebakerd en gefrustreerd. Scoor je laag, dan wind je je doorgaans niet zo snel op en bewaar je dus meer je kalmte.

Angst- uit zich in de neiging om in lastige situaties te ‘bevriezen’ of te ‘vluchten’. Scoor je hoog op Angst, dan ben je er wellicht wat nerveus van aard en kent gevoelens van onzekerheid. Je bent op momenten een piekeraar en kunt behoorlijk worstelen met het nemen van beslissingen. Scoor je laag, dan ben je waarschijnlijk niet zo geneigd je snel zorgen te maken of angsten te ervaren.

Zorg- leidt tot gevoelens van liefde en empathie, en uit zich in liefdevol, zorgzaam gedrag. Dat gedrag helpt om relaties te verstevigen en werkt ook als stressbuffer. Scoor je hoog op Zorg, dan bekommer je je waarschijnlijk graag om anderen. Je staat doorgaans klaar voor anderen en bent een vriendelijk persoon. Scoor je laag, dan heb je waarschijnlijk wat minder oog voor de behoeften van anderen of voel je minder ‘zorgdrang’.

Paniek/Verdriet-hangt samen met gevoelens van eenzaamheid en verdriet. Het speelt bijvoorbeeld op wanneer je een geliefde verliest, of daar bang voor bent. Scoor je hoog ervaar je verdriet of zelfs paniek, kan ook samengaan met eenzaamheid. Scoor je laag op dit systeem, dan ben je niet zo snel geneigd somber te zijn.

Spel-het emotiesysteem Spel uit zich in bijvoorbeeld competitief gedrag helpt je je te bekwamen in sociale regels. Scoor je hoog in dit systeem, dan zie je vaak de humor in van sommige situaties. Je hebt vaak plezier en bent ook vrij extravert van aard. Scoor je laag, dan is plezier maken voor jou geen prioriteit en sta je niet bekend als een luchtig persoon

Lust-is ook belangrijk voor onze overleving, anders zouden we niet voortplanten. De gevoelens die erbij horen zijn seksuele opwinding en verlangen (De oer-emotie Lust is in de test/vragenlijst niet opgenomen, de test is nog in ontwikkeling).

Nieuwsgierig geworden naar jouw emotiemix?

Vraag dan de ANPS-ar vragenlijst aan en neem contact op met ons voor de berekening van je scores.